Yapay Zeka Şirketleri ve Vikipedi İş Birliği Yapabilir mi? Ortak Zemin Olarak Demokratikleşme [18 Kasım 2025]¶
Yazar: MikeTurkey, ChatGPT ile sohbette
Tarih: 18 Kasım 2025
Giriş¶
Kasım 2025'te Wikimedia Vakfı, yapay zeka şirketlerinin verileri izinsiz kullanmasını protesto eden bir açıklama yayınladı. Asahi Shimbun'un haberine göre, yapay zeka şirketlerinin Vikipedi'ye erişimi hızla artarak sunucu yükünü artırdı; öte yandan insan okuyucu sayısı bir önceki yıla göre %8 azaldı. Bu okuyucu düşüşü bağışların azalmasına da yol açabilir ve Vikipedi'nin operasyonel temelini tehdit edebilir.
Şahsen hem Vikipedi'yi hem de yapay zekayı günlük olarak kullanıyorum. Her ikisi de modern bilgi altyapısı olarak vazgeçilmezdir. İşte tam da bu yüzden çatışıp her ikisinin de zarar gördüğü bir durumdan kaçınmak istiyorum. Türkiye'de milyonlarca kişinin Türkçe Vikipedi'ye ve çeşitli yapay zeka araçlarına bağımlı olduğu düşünüldüğünde, bu konu son derece önemlidir.
Bu makale, Vikipedi ve yapay zeka şirketlerinin iş birliği yapabilecekleri yolları araştırmaktadır.
Aslında Müttefikler mi? Ortak Zemin Bulmak¶
İlk bakışta Vikipedi ve yapay zeka şirketleri çelişen çıkarlara sahip görünmektedir.
Ancak daha yakından incelendiğinde, önemli ortak noktaları paylaştıkları görülür.
Finansal Kısıtlamalar¶
Bilindiği üzere, Wikimedia Vakfı kronik fon sıkıntısı çeken kar amacı gütmeyen bir kuruluştur. Bu nedenle Wikimedia Vakfı ücretli veri seti kullanımı aramaktadır, ancak yapay zeka şirketlerinin gerçekliği göz önüne alındığında, bu çözümün gerçekleştirilmesi muhtemelen zordur. Anthropic ve OpenAI dahil yapay zeka şirketleri, devasa hesaplama maliyetleri, araştırma ve geliştirme giderleri ve yoğun rekabet baskısı ortasında zaten muazzam miktarda finansmana ihtiyaç duymaktadır. İstanbul, Ankara ve İzmir'de gelişen Türk yapay zeka girişimleri de benzer zorluklarla karşı karşıyadır.
Birçok şirket ek veri lisanslama ücretlerini karşılayamaz.
Ancak bu sorunu çözümsüz bırakırsak, "kötü para iyi parayı kovar" durumuna düşeriz. Vikipedi gibi yüksek kaliteli bilgi kaynakları bozulursa, yapay zeka şirketleri eğitim için gereken yüksek kaliteli verileri kaybeder ve sonuçta yapay zeka çıktı kalitesi düşer.
Bu klasik bir "ortak alanların trajedisi"dir—Türkiye'deki ortak kaynaklar olan ormanlar, su kaynakları veya kıyı ekosistemleri ile yaşanan duruma benzer.
Herkes ortak kaynağı kendi çıkarı için kullanır, kimse bakım maliyetlerini üstlenmez ve sonunda kaynak tükenir.
"Demokratikleşme"nin Ortak İdeali¶
İlginç bir şekilde, hem Vikipedi hem de yapay zeka şirketleri "demokratikleşme" idealini paylaşmaktadır. Vikipedi "bilgiye erişimin demokratikleştirilmesini" savunurken, Anthropic, OpenAI, Amazon ve Microsoft gibi şirketler "yapay zekanın demokratikleştirilmesini" savunmaktadır. Türkiye'de dijital dönüşümün hız kazandığı ve Dijital Türkiye gibi girişimlerin teknolojiyi herkese ulaştırmayı hedeflediği bir dönemde, bu felsefe özellikle anlamlıdır. Her ikisi de "sadece belirli güç sahipleri veya zenginler değil, herkes fayda görmeli" felsefesine dayanmaktadır.
Bu ortak ideal çözümün anahtarı olabilir. Mevcut "yapay zeka şirketleri karşı Vikipedi" çatışma çerçevesinden "ortak düşman bilginin tekelleştirilmesi ve çitlenmesidir ve her iki taraf da aynı taraftadır" çerçevesine geçebilirsek, iş birliğine giden yol açılır.
Nezaket Önemlidir: Bağlantı Gösterimi Yoluyla Trafik İadesi¶
Finansal destek zor olsa bile, yapay zeka şirketlerinin sunabileceği asgari bir nezaket vardır. Bu, Vikipedi bilgisi kullanıldığında bunu açıkça belirtmek ve bağlantılarını göstermektir.
Kullanıcılar yapay zekaya soru sorduğunda ve yanıt Vikipedi bilgisine dayandığında, ilgili Vikipedi sayfasına bir bağlantı gösterin. Bu teknik olarak kolaydır ve Perplexity AI ve Microsoft Copilot gibi bazı yapay zeka hizmetlerinde zaten uygulanmaktadır.
Bu önlemin birçok faydası vardır:
Şeffaflığı sağlamak: Yapay zekanın hangi bilgi kaynaklarını kullandığını açıkça ortaya koymak
Trafiği iade etmek: Azalan insan okuyucu sayısını geri kazanmak
"Bilgi hırsızlığı" eleştirisine yanıt vermek: Kaynak göstererek etik sorunları çözmek
Vikipedi'nin sorunu, yapay zeka şirketlerinin otomatik erişiminin sunucu yükünü artırırken insan okuyucu sayısının azalmasıdır.
Bağlantı gösterimi bu sorunu doğrudan ele alır. Eğitim sırasındaki toplu veri kazıma ile kullanıcılar aracılığıyla doğal erişimi ayırt etmeliyiz. İkincisi, Vikipedi'nin asıl beklediği "insan okuyucuların" geri döndüğü anlamına gelir.
Ayrıca, Amazon gibi bulut altyapı liderleri CDN (İçerik Dağıtım Ağı) gibi altyapı desteği sağlarsa, sunucu yükü sorunu büyük ölçüde azaltılabilir. Amazon'un zaten kar amacı gütmeyen kuruluşlar için destek programları var ve Wikimedia Vakfı bunlara uygun olabilir. AWS'nin Avrupa ve Orta Doğu'daki veri merkezlerinin büyümesiyle, Türkiye'ye yakın konumlarda bu tür bir iş birliği giderek daha olası hale gelmektedir.
Yapay Zeka Vikipedi'nin Üyesi Olabilir mi? Editöryal Destek Olasılığı¶
Daha proaktif bir iş birliği biçimi, yapay zeka şirketlerinin Vikipedi düzenlemesini desteklemesi olacaktır. Ancak bu dikkatli bir değerlendirme gerektirir.
Vikipedi editör topluluğu, yıllarca yazmaya odaklanmış ve tartışma ile uzlaşı oluşturmaya katılmış kişilerden oluşur. Onlar için yapay zekanın makale yazmaya başlaması, değerlerinin reddedildiği gibi hissettirilebilir. Dahası, yapay zekanın "makul görünen ama yanlış" yazılarını tespit etme yetenekleri olduğundan, yapay zekaya karşı şüphecilik derindir.
Bu nedenle, yapay zekanın sadece "görüş sunduğu", tüm düzenleme ve kararların insanlar tarafından yapıldığı bir yaklaşım öneriyorum.
Özellikle, yapay zeka Vikipedi makalelerini analiz eder ve şu tür "görüşler" sunar:
"Bu ifade A kaynağı ile çelişiyor görünüyor"
"Bu paragrafta tarafsızlık sorunları olabilir"
"Bu konuda şu perspektifler eksik olabilir"
"Benzer makalelerle karşılaştırıldığında, bu yapının iyileştirme alanı var"
Bunlar yalnızca editörlerin yargısına yardımcı olacak bilgilerdir, emirler değil. Son düzenleme, kararlar ve uzlaşı oluşturma tamamen insanlar tarafından yapılır. Yapay zeka sadece "bir katılımcı" olarak görüş sunar ve editörlerin egemenliğine tamamen saygı gösterilir.
Bu yaklaşım Vikipedi kültürüyle uyumludur. Vikipedi her zaman "çoklu perspektifleri" memnuniyetle karşılamış ve Tartışma sayfalarındaki tartışmayı vurgulamıştır. Yapay zeka sadece "görüş sunan bir katılımcı" ise, bu kültüre doğal olarak uyum sağlayabilir.
Önemli olan bunu isteğe bağlı (opt-in) yapmaktır.
Yapay zeka görüşleri ve önerileri varsayılan olarak kapalı olacak, yalnızca kullanmak isteyen editörler tarafından etkinleştirilecektir.
İşlevler kademeli olarak seçilebilirse (sadece çeviri, sadece inceleme vb.), editörlerin özerkliğine tam olarak saygı gösterilebilir.
Azınlık Dillerini Yapay Zekaya Bırakmak: Yapay Zeka ile Makale Üretimi Olasılığı¶
Editöryal destekten ayrı olarak başka bir olasılık daha var: Yapay zekanın çok az editörü olan dil sürümlerinde makale üretmesi.
İngilizce Vikipedi'de var olan ancak diğer dil sürümlerinde bulunmayan birçok makale var.
Özellikle 10'dan az editörü olan azınlık dil sürümlerinde, insan kaynakları ciddi şekilde yetersizdir ve personel eksikliği önemli bir sorundur. Türkiye ve çevre bölgelerde, birçok azınlık dil Vikipedi sürümü—Kürtçe, Zazaca, Lazca veya Çerkezce Vikipedi gibi—bu zorlukla karşı karşıyadır. Bu tür durumlarda seçenek "yapay zeka yazar" veya "hiçbir şey yok" arasındadır. Kusursuz olmasa bile, biraz bilgiye sahip olmanın değeri vardır.
Yapay zeka makale üretimini kabul edilebilir kılacak birkaç koşul:
Açık etiketleme: "Bu makale yapay zeka tarafından üretilmiştir" şeklinde açıkça belirtmek
İnsan önceliği: Editörler değiştirme veya silme yetkisine sahiptir
Kademeli tanıtım: En az editörü olan dil sürümlerinden başlamak
Makale türlerini sınırlamak: Coğrafya, biyoloji, astronomi vb.; politika, tarih, din gibi tartışmalı konulardan kaçınmak
Topluluk diyaloğu: Her dil sürümünden uzlaşı almak
"Az editörlü dil sürümleri" × "var olmayan makaleler" kombinasyonu en az dirençle karşılaşılan tatlı noktadır. Buradan başlayıp başarılı olursa kademeli olarak genişletmek—bu gerçekçi yoldur.
Sonuç¶
Vikipedi ve yapay zeka şirketleri arasındaki çatışma özünde "ortak alanların trajedisi"dir. Ancak her ikisinin de "demokratikleşme" idealini paylaştığını kabul edersek, çatışma yerine iş birliği yolu görünür hale gelir.
Şu somut çözümleri öneriyorum:
Bağlantı gösterimi: Yapay zeka Vikipedi bilgisi kullandığında, trafiği iade etmek için her zaman bağlantı göstermek
Altyapı desteği: Amazon gibi şirketler sunucu yükünü azaltmak için CDN sağlar
Editöryal destek yapay zekası: Yapay zeka sadece "görüş sunar", tüm düzenleme ve kararlar insanlar tarafından yapılır (opt-in yaklaşımı)
Yapay zeka makale üretimi: Çok az editörü olan dil sürümleri ve var olmayan makalelerle sınırlı
Bunların hepsi finansal yük olmadan gerçekleştirilebilir ve editör topluluğunun özerkliğine saygı gösterir.
Hem Vikipedi'nin hem de yapay zekanın modern toplum için vazgeçilmez olduğuna inanıyorum. Çatışma ve karşılıklı yıkımdan hiçbir taraf fayda görmez.
Küçük bir web sitesi de işleten biri olarak, Vikipedi'nin zorlukları başkasının sorunu değildir. Kaliteli içerik üretmeye devam etmenin zorluğu ve yapay zeka ile nasıl başa çıkılacağı sorusu, ölçeği ne olursa olsun tüm içerik üreticilerinin değerlendirmesi gereken konulardır. Türkiye'de dijital ekonomi ve içerik üretiminin hızla büyüdüğü, YouTube, TikTok, Instagram ve kişisel bloglar gibi platformlarda milyonlarca içerik üreticisinin bulunduğu bir ortamda, bu tartışma son derece önemlidir. Bu makalenin yapıcı bir diyalog için katalizör olmasını umuyorum.
Lisans¶
2023-2025 Copyright Mike Turkey All rights reserved.
Scope: This license applies to all non-code text content on miketurkey.com.
- Unauthorized copying and republication of this document is prohibited.
- Direct linking to this URL is permitted.
- If cited, summarized, or transformed, this copyright notice must be retained.
Banner illustration: Generated by MikeTurkey using DALL-E 3 (ChatGPT)